Яўген Валошын: «Пасля аднаго з матэрыялаў чакалі пад пад’ездам…»

Яўген Валошын, загадчык аддзелам журналісцкіх расследаванняў газеты «Звязда», аўтар праблемных публікацый, распавёў пра сваю кар’еру журналіста.

Што падштурхнула вас  заняцца журналісцкімі расследаваннямі?

Гэта мёртвы жанр у беларускай журналістыцы. Апошні, хто ім займаўся, — гэта Сяргей Сацук (сёння рэдактар “Ежедневника”). Але гэта было даўно. Гэта самы эфектыўны і складаны жанр. Таму ім цікава займацца.
У Беларусі журналістыка сёння інфармацыйна-прапагандысцкая, а калі ты займаешся расследаваннямі, то ты ўжо як бы вылучаешся, робіш карысную справу, маеш нейкую чацвёртую ўладу.

Наколькі паспяховым было ваша першае расследаванне і ці атрымалася дакапацца да праўды, не валодаючы належным вопытам?

Маё першае расследаванне не было расследаваннем у чыстым выглядзе. Я думаў, што выканаў усе законы жанру, а насамрэч гэта быў артыкул з элементамі расследавання і персаніфікаванай гісторыі. Было нядаўна, увесну 2010 года. Цягам навучальнага года 2009-2010 у Беларусі здарылася пяць дзіцячых смерцяў. Чаму? У матэрыяле апавядалася пра гэта, таксама я надрукаваў фотаздымкі загінулых і гісторыі іх лёсаў. Я быў падрыхтаваны да расследавання, таму што меў пэўны досвед у журналістыцы. Да працы ў “Звяздзе” я працаваў у “Камсамолцы” і за мяжой.

Ці былі ў вашай практыцы расследаванні, звязаныя з рызыкай для жыцця?

Ну ўжо не ведаю, ці рызыкаваў я жыццём, але небяспечныя сітуацыі былі. Хоць гэта няправільна, непрафесійна. Тым не менш журналіст, які займаецца расследаваннямі павінен быць падрыхтаваны фізічна: займацца, скажам, байцоўскімі адзінаборствамі ці насіць у кішэні “Кольт”.

Публікацыя вынікаў журналісцкага расследавання, як правіла, з’яўляецца фактам малапрыемным для людзей, якіх яно закранула. Не баіцеся пагрозы судовых іскаў і фізічнай расправы?

Былі. Пасля аднаго з матэрыялаў чакалі пад пад’ездам. Хадзіў рознымі шляхамі, машыну паркаваў толькі ў гаражы, да жытла прабіраўся кустамі… Хацелі ўзбуджаць крымінальныя справы, але я маю кваліфікаваных юрыстаў-дарадцаў, і канфлікты ўлаштоўваліся.

Расследаваць і вынесці на суд грамадскасці тую ці іншую праблему — гэта паўсправы, але падаць неабходныя доказы — не меней важная яго частка?

Для доказнасці я фіксую падзеі на добры дыктафон, фотаапарат і відэакамеру. Часам даводзіцца карыстацца ўтоенымі відэакамерамі. Іх ёсць шмат, і сёння яны каштуюць нядорага. Каля 100 даляраў за адзінку. Гэта – гадзіннік-відэакамера, капялюш-відэакамера, пінжакі з відэакамерай у гузіку. Дзяўчаты (вас на журфаку шмат), калі ў вас здарылася рамантыка з амбітным журналістам, чым хутчэй распраніце яго да самых майтак і праверце, ці вас не здымае. А то зробіць якое-небудзь хоум-відэа і сэляві.

Даводзілася вам весці расследаванні за межамі дзяржавы?

Не. А вось жартаўлівыя артыкулы з элементамі расследавання пісаў. Напрыклад, пра шопінг у польскіх гіпермаркетах. Што колькі каштуе. А аднойчы (быў малочны канфлікт з Расіяй) мы з калегам Глебам Лабадзенкам закупілі ў “Кароне” малако-смятану і павезлі прадаць у Смаленск. Усё прадалі з наварам, на гэтыя грошы павячэралі. Артыкул атрымаўся такі, што, маўляў, чыноўнікі чубы рвуць, а людзі без беларускага малака гатовыя рабіць харакіры.

У чым, на ваш погляд, складаецца адрозненне журналісцкага расследавання ад крымінальнага?
Адрозненняў не так шмат. Найперш крымінальнае расследаванне здараецца, калі ёсць правапарушэнне ці злачынства. Журналісцкае – калі правяраецца некая вострая і цікавая з’ява. Па-другое, следчы можа даваць юрыдычную ацэнку дзеянням, журналіст – не, журналіст не выводзіць на чыстую ваду, ён паказвае рэчаіснасць. І гэта адзін з найгалоўнейшых пастулатаў журналісцкага расследавання.

Ці ўсе вашы расследаванні трапляюць на старонкі выданняў?

Пакуль усе. Праблема ў тым, што некаторыя расследаванні не так проста распачаць. Трэба грошы, хаця б тысячаў 500 на просценькае расследаванне. Са сваёй кішэні. Плюс ты не выконваеш план і губляеш у заробку (у нас жа планавая сістэма ў асноўным). А ў Парыжы-Лісабоны хочацца, ружовыя сны сняцца.