Гісторыя аднаго яўрэя

Усім вядома, што на нашай роднай зямлі нарадзілася мноства таленавітых людзей. Навукоўцы, даследчыкі, мастакі, бізнесмэны… Але, на жаль, многім таксама вядома, што пераважная большасць годных людзей па той ці іншай прычыне з’ехала ў іншыя краіны – у пошуках лепшага жыцця. Адным з такіх быў і Давід Сарноў – выбітная асоба ў навейшай гісторыі ЗША, але мала каму знаёмая ў Беларусі.

Давід Сарноў нарадзіўся ў мястэчку Вузляны Ігуменскага павета Мінскай губерні (цяпер вёска Вузляны Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці) у яўрэйскай сям’і Абрама і Ліі Сарновых. Жыццёвае становішча, як і ў многіх ў той час яўрэяў (ды і не толькі), было не зайздросным. Бацька Давіда, асцерагаючыся пагромаў, вырашыў звезці сям’ю ў Амерыку. Паехаў першы. Там назапасіў за чатыры гады вялікую па тых часах суму ў 144 даляра — як раз кошт чатырох месцаў самага таннага класа на акіянскім параходзе. У 1900 годзе Давід з сям’ёй чакаў цягніка да партовай Лібавы на менскім вакзале. Тут яны сталі сведкамі жорсткай расправы пагромшчыкаў з невялікім натоўпам яўрэяў, даведзеных да роспачы жанчын з дзецьмі, якія выйшлі з пратэстам на вуліцу. Гэта карціна засталася перад вачыма Давіда на ўсё жыццё.

Новым домам сям’і Сарновых у Нью-Ёрку стаў ціхі і жабрацкі “Іст-сайд”. У хуткім часе захварэў бацька, і Давіду прыйшлося ўзяць на сябе адказнасць за сям’ю. Ён уладкоўваецца на працу разносчыка газет. Уставаў у 4 гадзіны раніцы, разносіў Morning Journal і бег на заняткі ў школу.

Аднойчы на ўроку літаратуры настаўнік, млява выказаўшы сюжэт шэкспіраўскай п’есы «Венецыянскі купец», ажывіўся і так пракаментаваў выяву ліхвяра Шэйлака:

— Шэкспір быў вялікім знаўцам нацыянальных характараў і стварыў выяву тыпічнага яўрэя на ўсе часы. Шэйлакі і зараз жывуць сярод нас. Калі вы, цудоўныя хрысціянскія хлопчыкі, гуляючы на вуліцы, выпадкова зачэпіце смярдзючую каляску гэтага барадатага каробачніка, то займеце сабе клопатаў — ён тут жа пачне гарлапаніць, патрабуючы паліцыянта.

Давід успомніў сцэну менскай расправы і абурана ўскочыў:

— Вы вучыце дзяцей антысемітызму!

— Прэч з класа! — закрычаў узвар’яваны настаўнік.

У кабінеце дырэктара, дзевяцігадовы Давід, які падзарабляў разносчыкам газет, сказаў:

— Я лічу, газетам будзе цікава пазнаць, што дзеецца ў нашай школе.

— Вяртайся ў клас, Давід.

— Тады звольнюся я!, — завішчаў настаўнік.

— Лічыце, што ваша заява падпісана.

Амерыка ўсіх расстаўляла тады па сваіх месцах. Прадаючы газеты, Давід марыў сам стаць рэпарцёрам. Ён умеў і любіў пісаць і казаць, і аднойчы добра апрануты з’явіўся ў будынак газеты «Herald» прапанаваць сябе ў якасці працаўніка на любую найнізкую пасаду. Ён ведаў, што з васьмю класамі прэтэндаваць на большае ён не можа. Але, па шчасці для ўсіх нас, ён па памылцы патрапіў не ў памяшканне газеты, а ў суседняе, якое належыць Камерцыйнай тэлеграфнай кампаніі. Службовец кампаніі сказаў: «Я не ведаю пра «Herald», але ў мяне ёсць месца рассыльнага за даляр у тыдзень і 10 цэнтаў у гадзіну звышвызначаных». «Я бяру гэта месца, — адказаў хлопчык і падумаў,- газета вось побач». Так пачалася яго радыёэлектронная кар’ера, якая прынесла яму славу, а ўсяму свету — выбітнага тэхнічнага, камерцыйнага і грамадскага дзеяча. І было яму тады 15 гадоў . Ён самастойна авалодаў азбукай Морзэ і тэлеграфным апаратам, які купіў для практыкаванняў, настолькі ахапіў яго запал да тэлеграфіі. З кампаніі яго звольнілі, за тое што ён адмовіўся працаваць звышвызначана ў Ём Кіпур з-за сваіх заняткаў у хоры сінагогі. Але пачаў мяняцца голас і са спевамі прыйшлося скончыць, а гэта было дадатковым заробкам – спевы на святах і вяселлях.

Але тут ізноў шанцаванне і прароцкае рашэнне юнака зрабіла сваю справу. Ён пайшоў у кампанію бяздротавага тэлеграфа (так звалі тады радыё), якая насіла гучнае імя вынаходніка радыё — Марконі. 30 верасня 1906 года юнака ўзялі на працу «хлопчыкам на ўсе рукі» за 5,5 даляраў у тыдзень. Гэты дзень будучая кампанія RCA стане адзначаць як свята. Біёграф Давіда Сарнова Юджын Лаёнс напіша пра гэту падзею так: «Хлопчык з глухой рускай вёскі сустрэўся са сваім блізняткай — электронам». Дакладней не скажаш, бо зараз двайняты не толькі пройдуць да канца па жыцці, але і застануцца навекі ў гісторыі і Амерыкі, і радыёэлектронікі.

Будучы простым рознарабочым, Давід у любую свабодную хвіліну штудзіраваў вучэбнікі па фізіцы, электрычнасці і радыётэлеграфіі, знаёміўся на практыцы з абсталяваннем. І ўжо ў гэтым годзе ён атрымаў працу, да якой імкнуўся – ён стаў радыётэлеграфістам.

14 красавіка 1912 гады, праслухоўваючы як звычайна эфір, Давід пачуў слабы сігнал:“Карабель «Тытанік» сутыкнуўся з айсбергам. Хутка тоне”. Наступныя трое сутак Давід Сарноў(на амерыканскі манер Дэвід Сарнофф) не здымаў навушнікаў, запісваючы імёны выжыўшых і перадаючы іх прэсе. “Натоўпы рэпарцёраў, сваякоў і сяброў пасажыраў «Тытаніка» абложвалі станцыю, і паліцыі даводзілася стрымліваць іх. З Белага дома рушыла распараджэнне прэзідэнта У. Тафта, каб усе астатнія радыёстанцыі спынілі працу, не ствараючы перашкод адзінай вахце аператара Сарнова. На працягу трох дзён гэта імя стала вядома ўсёй краіне.»

Гэты выпадак паказаў тэхнічныя магчымасці радыё, антэны сталі з’яўляцца на хатах, радыёаматары, натхнёныя поспехам Сарнова, бяссоннымі начамі ўслухоўваліся ў эфір, «выстуквалі» пасланні адзін аднаму, як зараз людзі выстукваюць адзін аднаму смс-кі і паведамленні ў скайпе.

Да 1915 радыё выкарыстоўвалі вайскоўцы, маракі, радыёаматары. У Сарнова нарадзілася ідэя «прынесці музыку ў хату без правадоў». Ён прыдумаў ператварыць радыё ў хатнюю прыладу, у «радыёмузыкальную скрыню». Ён апісаў гэта ў дакуменце, які назваў пафасна «Мемарандум». «Калі лічыць, што толькі ў адных ЗША 15 мільёнаў сем’яў, і толькі мільён з іх (гэта значыць усяго сем адсоткаў) купяць прыёмнік па кошце 75 даляраў, то прыбытак ад продажу складзе 75 мільёнаў». Спачатку Сарнова палічылі вар’ятам. Сярод скептыкаў быў сам Герберт Уэллс: — Ха-ха, радыёстанцыі будуць гутарыць з фантомным войскам няісных слухачоў?!.

Толькі праз 4 гады, у 1919, «General Electric» і «Westinghouse» паверылі ў патэнцыял гэтай ідэі і заснавалі «RCA» (Radio Corporation of America). Сарноў прыдумаў моцны рэкламны ход: у 1921 году ён арганізаваў першы ў свеце спартовы радыёрэпартаж пра баксёрскі матч на першынство свету паміж цяжкавагавікамі Жоржам Карпенцье (Францыя) і Джэкам Дэмпсеем (ЗША). Ён арандаваў з дапамогай Рузвельта ў флота магутны перадатчык, усталяваў у арандаваных клубах і кінатэатрах калектыўныя прыёмнікі, наняў сувязістаў кантраляваць лініі. Дзясяткі тысяч заўзятараў прытуліліся да гукавых раструбаў, прыслухоўваючыся да слоў каментатара, які імгненна стаў супер папулярным у Амерыцы. Поспех быў неверагодным, ды яшчэ амерыканец накаўтаваў француза!

Сарноў вырашыў трансляваць па радыё

— ранішнюю гімнастыку

— прэзідэнцкія радыёдэбаты

— спектаклі

— асветныя лекцыі

— сустрэчы з акцёрамі

— музыку.

Ён вельмі ганарыўся тым, што атрымаў згоду на супрацоўніцтва самога Артура Тасканіні. Сарноў уладкаваў для Тасканіні радыётрансляцыю прама ў Мілан рэпетыцыі сімфанічнага аркестра NBC у 100 лепшых музыкаў, гатовых здалёку вітаць свайго будучага кіраўніка. Тасканіні праслухаў трансляцыю, сказаў: «Аркестр нядрэнны, першы кларнет дапусціў фальш» і паляцеў рэпетаваць з кларнетыстам і аркестрам.

Далей былі прыдуманы:

— граммафон, злучэнне ў адным пакупальніцкім блоку радыё з фанографам,

— мадэлі прыёмнікаў для аўтамашын

— першыя радыётэлефоны

— злучэнне гуку з кінастужкай, «вялікае нямое» загаварыла!

Сарнова завуць «Бацькам амерыканскага тэлебачання». Можа быць, самая вялікая заслуга Давіда Сарнова для чалавецтва ў тым, што ён разглядзеў вялікую будучыню ў вынаходстве геніяльнага расійскага эмігранта Ўладзіміра Зварыкіна, у вынаходстве, якое звалі недарэчнасцю і ад якога  адмахваліся недальнабачныя прамыслоўцы. «Іканаскоп» Зварыкіна стаў прабацькам тэлевізара.

Сарноў прывёў Зварыкіна ў RCA. Нашмат апярэдзіўшы канкурэнтаў, як айчынных, так і замежных, RCA у павільёне на Сусветнай выставе ў Нью-Ёрку ўвесну 1939 года правяла першую публічную дэманстрацыю тэлевізійнага вяшчання і вуснамі свайго прэзідэнта Сарнова, які выступіў перад тэлекамерамі NBC, абвясціла: «Сёння пачынаецца адлік новай эпохі. Мы дадаем да гуку малюнак і спадзяемся, што гэта стане факелам надзеі ў нашым клапатлівым свеце». У 1940 годзе тэлевізар у Амерыцы каштаваў больш 400 даляраў. Гэта было вельмі дорага.

У сакавіку 1944 Сарноў забяспечваў вайсковую і трансатлантычную сувязь саюзнікаў, ён меў зносіны з Рузвельтам, Чэрчылем, Дэ Голлем, Эйзенхауэрам, аднаўляў пасля вайны Нацыянальнае радыё Францыі і многае іншае. Потым былі каляровыя тэлевізары, відэакасеты, «Радыё Свабода».

Падчас знаходжання Хрушчова ў ЗША (гэта калі ён чаравіком стукаў па трыбуне) на прыватным прыёме Сарноў сказаў:

— Без свабоды абмену інфармацыяй свет існаваць не можа, і мы не перашкаджаем тут ніякім рускім праграмам. Чаму ж ваш урад не зробіць тое ж самае для амерыканскіх?

Хрушчоў прыйшоў у лютасць:

— Вы жадаеце весці прапаганду супраць нас!

— Усё, што мы жадаем, гэта зрабіць так, каб нашы народы маглі гэтак жа вольна абменьвацца інфармацыяй, як іх прадстаўнікі робяць гэта зараз, у гэтым пакоі.

— Ведайце, савецкі ўрад ніколі не дазволіць каму-або з-за мяжы ўмешвацца ў адукацыю нашай моладзі!

Сарноў не быў ні даследнікам, ні вынаходнікам, але ён быў фанатык развіцця новых сродкаў масавай камунікацыі і прынёс у кожную хату новыя тэхналогіі стагоддзя — радыё і тэлебачанне, як цяпер Бернерс-Лі прынёс у кожную хату інтэрнэт. Сарноў сумленна служыў краіне, якая прыняла яго, спалоханага дзевяцігадовага хлопчыка, які не ведаў ні слова на англійскай мове.

Колькі ўсё ж такі геніяльных людзей ўбачылі свет упершыню на нашым кавалачцы зямлі! Але, чамусьці, ганарыцца няма чым…

Выкарыстаны матэрыялы з сайта http://galalokhova.com/people-and-projects

і з артыкула Марка Зальцберга «Две жизни генерала Давида Сарнова, родившегося в еврейском местечке «